ΙΩΑΝΝΙΝΑ: Ιστορία και Πολιτισμός

Τα Ιωάννινα προς το τέλος του Μεσαίωνα κατέχουν μια κομβική θέση στον ελλαδικό χώρο. Εκτός του ότι είναι η μεγαλύτερη πόλη-κάστρο της Ηπείρου, αποτελούν συνάμα και το πέρασμα ενός οδικού αλλά και εμπορικού άξονα, ο οποίος οδηγεί από την Κωνσταντινούπολη έως την Κέρκυρα, έως και τα παράλια της Ιταλικής χερσονήσου. Σημαντική είναι η αναφορά στο Χρυσόβουλλο του Ανδρόνικου Β’ του Παλαιολόγου, το 1319: «Έτι ίνα… οι έποικοι αυτής διάγωσιν ακομμέρκευτοι τελείως… ποιούμενοι πραγματείας ακωλύτως πάντη και ανεμποδίστως…» και «ίνα ευρίσκωνται… και Ιουδαίοι εις ελευθερίαν και ανενοχλησίαν κατά τους λοιπούς εποίκους αυτής.».

Στο β’ μισό του 14ου αιώνα, η πόλη ακολουθεί τις τύχες της ευρύτερης περιοχής με σημαντικές ανακατατάξεις. Έτσι, ανεξαρτητοποιείται τελείως από το βυζαντινό κράτος και έχει διαδοχικά τρεις ξένους ηγεμόνες: τον Σερβοβυζαντινό Θωμά Πρελούμπο ή Πρελούμποβιτς (1367-1384), τον Φλωρεντινό Esaù dei Buondelmonti (1385-1411) και τον Carlo Tocco (1411-1429).

Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα δημιουργείται μια συμπαγής παροικία γιαννιωτών εμπόρων στη Βενετία, η οποία θα συμβάλει στην πνευματική άνθηση της πόλης των Ιωαννίνων με την ίδρυση κατά το β’ μισό του 17^ου αιώνα των λεγόμενων «νεωτεριστικών» Σχολών: του Επιφάνειου Ηγούμενου (1645), του Εμμανουήλ Γκιόνμα (1676) και των αδελφών Μαρούτζη (1734). Στη συνέχεια, γιαννιώτες έμποροι επεκτείνουν το εμπόριό τους σε πόλεις της Ευρώπης και των Βαλκανίων, και σημαντική είναι η προσφορά τους στη σύσταση της Φιλικής Εταιρείας, στη Μόσχα το 1814.

Είναι η εποχή όπου στα Γιάννενα έχει την έδρα του ο Αλή Πασάς ο Τεπελενλής, ένας κατά τα άλλα πεφωτισμένος ηγέτης, ο οποίος θέλησε να ιδρύσει ένα ελληνοαλβανικό κράτος με έδρα τα Ιωάννινα. Το λεγόμενο κράτος του Αλή Πασά επισκέπτονται Άγγλοι και Γάλλοι περιηγητές, καθώς και εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως ένα πολυεθνικό κράτος και σημαντική είναι η ύπαρξη της ελληνικής γραμματείας του. Η περίοδος του Αλή Πασά ταυτίζεται με τη διαμόρφωση του κινήματος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με εξέχουσες μορφές τους Αθανάσιο Ψαλίδα και Ιωάννη Βηλαρά, και την ίδρυση της Σχολής Καπλάνη. Με την εισβολή των σουλτανικών στρατευμάτων το 1820, τα Ιωάννινα θα υποστούν την ολοσχερή καταστροφή τους το 1822.

Το 1838 ιδρύεται η Ζωσιμαία Σχολή, και η πόλη θα γνωρίσει μια σημαντική άνθηση κατά το β΄ μισό του 19^ου αιώνα, οφειλόμενη είτε στα Σχολεία της (οθωμανικά, χριστιανικά και εβραϊκά), είτε στους λογίους της, είτε ακόμη και στην έκδοση εφημερίδων και περιοδικών.

Λόγω των βαλκανικών πολέμων (1913-1924) απομακρύνονται από την πόλη 5.000 ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, ενώ η οικονομική κρίση δημιουργεί μεγάλο ρεύμα μεταναστών κυρίως προς την Αμερική.

Με τη Γερμανική Κατοχή εκτοπίζεται και εξοντώνεται ο εβραϊκός πληθυσμός της, στις 25 Μαρτίου 1944, σηματοδοτώντας έτσι το Ολοκαύτωμα της Κοινότητας. Η πόλη πλέον παίρνει έναν άλλον χαρακτήρα. Σήμερα, ως σύμβολα αυτού του πολυπολιτισμικού παρελθόντος παραμένουν εκτός των άλλων, τέσσερα από τα δεκαεπτά τζαμιά και μία από τις δύο Συναγωγές, η εντός του Κάστρου. Είναι αυτό το παρελθόν μιας πολυεθνικής πόλης, με τον περίγυρο των τειχών του μεσαιωνικού κάστρου, καθώς και με διάφορα άλλα πιο σύγχρονα μνημεία, ως σύμβολα ενός παρελθόντος που υπήρξε και που σηματοδοτεί την Ιστορία της ίδιας της πόλης.

Δρ. Ελένη Κουρμαντζή

Επισκέπτρια Καθηγήτρια

Πανεπιστήμιο «Αγ. Κύριλλος και Αγ. Μεθόδιος»

Veliko Tyrnovo, Βουλγαρία